بنیان‌های ژئوپولیتیکی تأثیرگذار شیعه در نظام منطقه‌ای خاورمیانه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی بنیان­های ژئوپولیتیکی تأثیرگذار شیعه در نظام منطقه‌ای خاورمیانه است. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی بوده، برای گردآوری داده‌ها، از روش کتابخانه‌ای و برای تکمیل پرسشنامه و تعیین نمونه آماری، با استفاده از جدول استاندارد مورگان، تعداد 269 نمونه انتخاب شد. با توجه به نتایج بدست آمده، وسعت جغرافیایی منطقه، اولین عامل تاثیرگذار بوده و موجب نقش‌آفرینی سیاسی شده و خود در پیوند با مفهوم قدرت بوده که امروزه شیعه به یک موضوع ژئوپلیتیک تبدیل شده است؛ زیرا نقطه ثقل جغرافیای شیعیان، مناطقی است که بر روابط قدرت در سطح منطقه و جهان تأثیرگذار است. وجود عتبات عالیات، عامل دوم تاثیرگذار بر شیعیان می‌باشد. اختلافات و وهابیت، عامل سوم تاثیرگذار بر ایجاد الگوها و کنش‌های متقابل شیعه در خاورمیانه هستند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Shi'ite Effective Geopolitical Foundations in the Regional System of the Middle East

نویسنده [English]

  • MohamadReza Moradi
PhD. Student, Najaf Abad Branch, Islamic Azad University, Najaf Abad, Iran
چکیده [English]

The purpose of the present study is to review Shi'ite effective geopolitical foundations in the regional system of the Middle East. The method of research is descriptive-analytic and the library method was used for data collection. In this regard, 269 samples were chosen to complete the questionnaire and determine the statistical sample. According to the obtained results, the region's geographic vastness is the first effective factor causing political impact. It is associated with the concept of power and Shi'ism has turned into a geopolitical subject today because the Shi'ites' geographical centers are the influential regions on power relations in the Middle East and the whole world. The existence of 'Atabāt-e 'Āliyāt is the second and conflicts and Vahābiat are the third effective factor on the Shi'ites creating models and Shi'ite mutual acts in the Middle East.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Geopolitical Foundations
  • Shi'ite
  • Regional System. Middle East
  • Iran
احمدی، سید عباس (۱۳۹۰). ایران، انقلاب اسلامی و ژئوپلیتیک شیعه. تهران:  مؤسسه مطالعات اندیشه‌سازان نو.
احمدی، سید عباس؛ حافظ‌نیا، محمدرضا (١٣٨٩). موانع و شیوه‌های بازدارنده تجدید حیات شیعه در جهان. شیعه‌شناسی، شماره ٣٠، ص ١٩١-١٥٧.
احمدی، سید عباس؛ حسینی نصرآبادی، نرجس سادات (١٣٩5). وضعیت ژئوپلیتیک شیعه در عصر جهانی شدن. مطالعات سیاسی جهان اسلام، سال5، شماره ١٨، ص ٢٤-١.
افشردی، محمدحسین؛ اکبری، حسین (1388). تأثیر عوامل ژئوپولیتیکی شیعه بر توسعه نفوذ انقلاب اسلامی. آفاق امنیت، شماره 20، ص70-45.
بازدار، شهناز؛  پیشگاهی‌فرد، زهرا؛  فرجی‌راد، عبدالرضا (1389). بررسی و اولویت‌بندی عوامل واگرای اثرگذار در روابط ایران و کشورهای اسلامی. پژوهشنامه علوم سیاسی، شماره 3، ص171-155.
تلاشان، حسن (١٣٨٨). ژئوپلیتیک شیعه در لبنان قبل و بعد از جنگ ٣٣ روزه. شیعه‌شناسی، سال 7، شماره ٢٦، ص ٣٤-٧.
تلاشان، حسن (1391). دورنمای ژئوپلیتیک شیعه در عراق. شیعه‌شناسی، شماره 31.
توال، فرانسوا (1383). ژئوپلیتیک شیعه. ترجمه کتایون باصر. تهران: انتشارات ویستار.
توانا، محمدعلی؛ سلیمیان، مهناز (١٣٩١). آینده گفتمان سیاسی - فرهنگی شیعی در جغرافیای سیاسی -فرهنگی خاورمیانه. در: مجموعه مقالات همایش ژئوپلیتیک شیعه. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
جردن، تری؛ روانتری، لستر(١٣٨١). مقدمه‌ای بر جغرافیای فرهنگی. ترجمه محمد سلیمانی و سیمین تولایی. تهران: موسسه پژوهشی فرهنگ، هنر و ارتباطات.
حافظ‌نیا، محمدرضا (1390). اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک. مشهد: پاپلی، چاپ دوم.
حافظ‌نیا، محمدرضا؛ ابراهیم، رومینا (1396). تحلیل ظرفیت‌‌های ژئوپلیتیک سواحل جنوب شرق ایران در راستای منافع ملی (فضای غفلت شده). جغرافیا و توسعه، سال9، شمارۀ ، ص 49-20.
حافظ‌نیا، محمدرضا؛ رومینا، ابراهیم (1388 ب). تأثیر علائق ژئوپولیتیکی ایران و عربستان در ایجاد چالش‌های منطقه‌ای در جنوب غرب آسیا. تحقیقات جغرافیایی، دوره ۳۲، شماره ۲: ص 20-9.
حسین‌زاده، محمدعلی (1382). مطالعات جامعه‌شناسی اسلامی و مردم‌شناسی شیعه در دانشگاه فلسطین اشغالی. شیعه‌شناسی، 1(2)، ص 78-93.
خضری، سید احمدرضا (١٣٩2). تشیع در تاریخ. قم: نشر معارف.
درخشه، جلال؛ جمیری، محمد (١٣٩٠). انقلاب اسلامی ایران و تحول در حرکت شیعی عربستان سعودی. شیعه‌شناسی، سال 9، شماره ٣٦، ص ٧٠-٣٥.
درخشه، جلال؛ جمیری، محمد (١٣٩٠). انقلاب اسلامی ایران و تحول در حرکت شیعی عربستان سعودی. شیعه‌شناسی، سال9، شماره ٣٦، ص ٧٠-٣٥.
دولت‌یار، مصطفی (1389). مدیریت امنیت پایدار در منطقه خلیج فارس. سیاست خارجی، سال 24، شماره 1، ص 99-77.
رهبر، عباسعلی؛ نجات‌پور، مجید؛ یزدان‌پناه، محمد (1395). ارزیابی نظریه ژئوپلیتیک شیعه در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. رهیافت انقلاب اسلامی، سال10، شماره 36، ص 40-21.
زین­العابدین­، یوسف (1386). منافع ملی ایران و ژئوپلیتیک نوین تشیع. شیعه‌شناسی، دوره 5، شماره 9، ص 49-33.
زین‌العابدین، یوسف؛ خیرخواه، طاهره (1393). تحلیل مولفه‌های تاثیرگذار بر واگرایی شیعیان در منطقه خاورمیانه. در: مجموعه مقالات همایش ملی مرزنشینی توسعه پایدار و فرصت‌های سرمایه‌گذاری. دانشگاه آزاد اسلامی واحد پارس‌آباد.
سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح (١٣٨٧). ژئوپلیتیک منطقه خلیج فارس، با تاکید بر شیعیان. تهران: انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
سجادپور، سید محمدکاظم (1384). ژئوپلیتیک و سیاست خارجی ایران: تداوم و تغییر. ژئوپلیتیک،3(16)، ص 125-131.
صحفی، سید محمد (١٣٨٠). ژئوپلیتیک فرهنگی و مسئله امنیت ملی. تهران: انتشارات شمسا.
صفوی، سید یحیی (1387). وحدت جهان اسلام. تهران: شکیب.
ضرغامی، برزین و همکاران (١٣٩1). ژئوپلیتیک شیعه یا هلال شیعه (مبانی، اهداف و رویکردها). پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره6، شماره ١، ص ٢١٤ -١٩٧.
فاضلی­نیا، نفیسه (1385). ژئوپولیتیک شیعه و مسئله امنیت ملی ایران. شیعه‌شناسی، شماره 13.
فاضلی‌نیا، نفیسه (1386). علل نگرانی غرب از انقلاب اسلامی با تأکید بر ژئوپلیتیک شیعه. علوم سیاسی، سال9، شماره 36.
فولر، گراهام (1390). قبله عالم، ژئوپلیتیک ایران. ترجمه عباس مخبر. تهران: نشر مرکز، چاپ دوم.
کاویانی‌راد، مراد و همکاران (١٣٩١). تبیین منازعات ژئوپلیتیکی شیعه و سنّی (بعد از حمله آمریکا به عراق). در: مجموعه مقالات همایش ژئوپلیتیک شیعه. تهران: دانشگاه تربیت مدرس، ص ٢١٩-١٩٨.
کاویانی‌راد، مراد؛ تهامی، مرتضی (1392). حکومت جهانی در تصور ژئوپلیتیک ایران باستان. ژئوپلیتیک، 2(22).
متقی، افشین و همکاران (١٣٩٢). بررسی نقش ژئوپلیتیک انرژی در مفهوم‌سازی هلال شیعه. پژوهش‌های سیاست اسلامی، سال1، شماره ٣، ص ١٧٢-١٤٧.
مجیدی، حمید (1391). شیعه در خاورمیانه. جهان اسلام، 1(1)، ص 35-45.
محمدپور، ارش (1384). ژئوپلیتیک شیعه در خاورمیانه پس از حمله آمریکا به عراق. در: تهران: دومین کنگره ژئوپلیتیک ایران، ص 83-97.
نادری، احمد (١٣٩١). ریملند شیعی و نقش ایران به عنوان تمدن اسلامی در نبرد تمدن‌ها. در: مجموعه مقالات همایش ژئوپلیتیک شیعه. تهران: دانشگاه تربیت مدرس، ص ٣٤١-٣٢٠.