تبیین ژئوپلیتیکی حضور بازیگران فرامنطقه‌ای در شاخ آفریقا: مطالعه موردی رژیم صهیونیستی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، جغرافیای سیاسی، گروه مطالعات ژئوپلیتیک، مرکز مطالعات آفریقا، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

چکیده

شاخ آفریقا یکی مناطق مهم در این قاره و تأثیرگذار در عرصه بین‌الملل است که از دیرباز و بخصوص در دهه‌ها و سال‌های اخیر ارزش‌های ژئوپلیتیک، ژئواکونومیک، ژئواستراتژیک و... آن توجه بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای را به خود جلب کرده است و در حال حاضر بسیاری از آن‌ها در این منطقه فعال هستند. یکی از بازیگران منطقه‌ای فعال در شاخ آفریقا، اسرائیل است که در ابعاد سیاسی، نظامی، امنیتی، اطلاعاتی، اقتصادی، تجاری و... در این منطقه حضور و فعالیت دارد. علل مختلفی برای حضور اسرائیل در شاخ آفریقا وجود دارد که در چارچوب اندیشه ژئوپلیتیک قابل بحث و تحلیل است. سؤال اصلی پژوهش این است که مهم‌ترین علل حضور و فعالیت اسرائیل در شاخ آفریقا کدام‌اند؟ و تحلیل ژئوپلیتیکی این علل چیست؟ پژوهش به دلیل اکتشافی بودن، فرضیه محور نیست. پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و رویکرد استنباطی و تحلیل محتوا (روش) و بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای درصدد شناسایی و تحلیل ژئوپلیتیکی علل حضور اسرائیل در فضاهای ساحلی و آبی شاخ آفریقا است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که مهم‌ترین علل حضور فعال اسرائیل در فضاهای آبی و ساحلی شاخ آفریقا عبارت از تسلط بر موقعیت راهبردی شاخ آفریقا، جلوگیری از تسلط کشورهای عربی بر این منطقه، تأثیرگذاری بر مصر، مقابله با نفوذ ایران در شاخ آفریقا و همکاری با آمریکا در اجرای برنامه‌ها و سیاست‌های آن در این منطقه است (یافته‌ها) که هر یک از علل، ماهیتی ژئوپلیتیکی دارند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Geopolitical Explanation of the Presence of Actors in Geographical Areas (The case study of Israel in the Horn of Africa)

نویسنده [English]

  • Meysam Mirzaei Tabar
Assistant Professor, Political Geography, African Studies Center, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The Horn of Africa is one of the important regions in the international arena. In recent years, geopolitical, geoeconomics, geostrategic, etc. values of the Horn of Africa have attracted the attention of regional and trans-regional actors, and are active in this region. One of the regional actors in the Horn of Africa is Israel, which is active in the political, military, security, intelligence, economic and commercial dimensions in this region. There are various reasons for Israel's presence in the Horn of Africa, which can be analyzed in the framework of geopolitical thought. The main research question is, what are the most important reasons for Israel's presence and activity in the Horn of Africa? what is the geopolitical analysis of these causes? (question) The current research is not hypothesis oriented due to its exploratory nature. This research with the descriptive-analytical method and inferential approach and content analysis (method), and the use of library resources, seeks to identify and geopolitically analyze the reasons for Israel's presence in the coastal and maritime areas of the Horn of Africa. The results show that the most important reasons for Israel's presence in the Horn of Africa are: dominating the strategic position of the Horn of Africa, preventing the Arab countries from dominating the region, influencing Egypt, countering Iran's influence in the Horn of Africa, and cooperating with the United States in implementing its plans and policies in this region (findings). Each of the causes is geopolitical in nature.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Africa
  • Horn of Africa
  • Israel
  • geopolitics
  • influence

مراجع

امیراحمدیان، بهرام. (1381). شاخ آفریقا و امنیت ملی ایران. فصلنامه مطالعات آفریقا، 7(6)، 84-39.
بیوک، محسن؛ فرجی راد، عبدالرضا و عزتی، عزت اله. (1397). تبیین استراتژی ژئوپلیتیکی جمهوری اسلامی ایران پس از برجام. فصلنامه تحقیقات سیاسی و بین‌المللی، 10 (34)، 50-26.
جعفری ولدانی، اصغر. (1381). ژئوپلیتیک جدید دریای سرخ و خلیج فارس. تهران: چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
حافظ‌نیا محمدرضا. (1384). اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک. مشهد: پاپلی.
حافظ‌نیا محمدرضا و رومینا، ابراهیم. (1396). تأثیر علائق ژئوپلیتیکی ایران و عربستان در ایجاد چالش‌های منطقه‌ای در جنوب غرب آسیا. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، 32(2)، 20-9.
حافظ‌نیا، محمدرضا و کاویانی‌راد، مراد. (1393). فلسفه جغرافیای سیاسی. تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
شادمانی، مهدیه و یزدانی، عنایت الله. (1397). دکترین اتحاد پیرامونی و امنیت اسرائیل. فصلنامه مطالعات سیاسی، 10(40)، 168-147.
طیرانی شعرباف، محمدرضا و درخشه، جلال. (1399). فرآیند دولت - ملت سازی در اسرائیل؛ چالشی در مسیر ماندگاری و بقاء. فصلنامه پژوهشهای سیاسی جهان اسلام، 10(2)، 29-1.
عباسی، مجید؛ قیاسی، امیر و باباجانی پور، زهرا. (1392). راهبرد "اتحاد پیرامونی" رژیم صهیونیستی و ‏نظریه موازنه تهدید در روابط بین‌الملل. فصلنامه سیاست خارجی، 27 (1)، 198-175.
عزتی عزت ا... . (1380). ژئوپلیتیک در قرن بیست و یکم. تهران: سمت.
جودة شقلیة، نائل عیسی. (2013). السیاسة الخارجیة "الإسرائیلیة" تجاه منطقة القرن الإفریقی وأثرها على الأمن القومی العربی: 2011-1991. رسالة ماجستیر، غزة: جامعة الأزهر، کلیة الاقتصاد والعوم الإدرایة.
عبد الجواد محمد، محمد. (2019). السیاسة الإسرائیلیة نحو القرن الإفریقی وتأثیرها على الأمن القومی العربی وأمن منطقة البحر الأحمر. المجلة العلمیة للدراسات التجاریة والبیئیة، المجلد 10، العدد الرابع الجزء الثانى، الرقم المسلسل للعدد 4، الخریف، 364-327.
عبد القوی، سامی صبری. (2018). إسرائیل والصومال بین التغلغل ومحاولات التطبیع، تقاریر وتحلیلات، قراءات إفریقیة: https://b2n.ir/472583
محارب محمود. (2013). إسرائیل والقرن الأفریقی: العلاقات والتدخلات. سیاسات عربیه، العدد 3، تموز/ یولیو.
محمود أحمد. (2018). تطور العلاقات "الإسرائیلیة"– الأفریقیة، دراسات وبحوث. قراءات افریقیة: https://b2n.ir/355610 
یعقوب بوفراش. (2017). السیاسة الخارجیة الإسرائیلیة تجاه دول القارة الإفریقیة. المرکز الدیمقراطى العربى للدراسات الإستراتیجیة والسیاسیة والإقتصادیة: https://democraticac.de/?p=43277
Agnew, J., Mitchell, K., Toal, G. (2003). A Companion to Political Geography. Blackwell Publishing Ltd.
Al Mayadeen.(2023). 'Israel' eyes stabilizing staggering economy by pumping from reserves. 21 Dec 2023. Retrieved from: https://english.almayadeen.net/news/Economy/-israel--eyes-stabilizing-staggering-economy-by-pumping-from
Anssi, P. (2003). Territory. In: A companion to political geography. Agnew John, Mitchell Katharyne, and Toal Gerard, UK: Blackwell.
Bayram, M. (2018). The Fact and Fiction in Eritrea’s Middle East Policy, International Journal of African and Asian Studies, Vol.43. 
Hassig, S., Abdul, M., Latif, Z. (2007). Somalia (Cultures of the World - Group 13). New York: Marshall Cavendish.
Marin, P., Tal, S., Yeres, J., Ringskog, K. (2017). Water Management in Israel: Key Innovations and Lessons Learned for Water Scarce Countries. Washington, DC: World Bank. Retrieved from: https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/28097
Middle East Monitor. (2019). Netanyahu calls for Israel-Ethiopia security coordination. 2 September 2019. Retrieved from: https://www.middleeastmonitor.com/20190902-netanyahu-calls-for-israel-ethiopia-security-coordination/
Oded, A. (2010). Africa in Israeli Foreign Policy—Expectations and Disenchantment: Historical and Diplomatic Aspects. Israel Studies, Vol. 15, No. 3, Pp. 121-142.
Reuters, Israel's Eilat Port sees 85% drop in activity amid Red Sea Houthi attacks, 21 December 2023. Retrieved from: https://www.reuters.com/world/middle-east/israels-eilat-port-sees-85-drop-activity-amid-red-sea-houthi-attacks-2023-12-21/
Sada El balad. (2020). Djibouti Rules out Normalization Possibility with Israel, 25 November 2020. Retrieved from: https://see.news/djibouti-rules-out-normalization-possibility-with-israel/
Shazly Ashraf, Eritrea: Another venue for the Iran-Israel rivalry, Stratfor, 11 Dec 2012. Retrieved from: https://worldview.stratfor.com/article/eritrea-another-venue-iran-israel-rivalry
Somaliland current. (2010). Israel says ready to recognize Somaliland, 11 February 2010. Retrieved from: https://www.somalilandcurrent.com/2010/02/11/israel-says-ready-to-recognize-somaliland/
Taylor, P. (1994). Political Geography, England: Longman Scientific & Technical.
U.S. Department of State. (2023). New and Ongoing U.S.-Israel Cooperation on Science, Technology, and Innovation, Fact Sheet, Office of the Spokesperson, JULY 19. Retrieved from: https://www.state.gov/new-and-ongoing-u-s-israel-cooperation-on-science-technology-and-innovation/
Van, d., Berg, W., Meester, J. (2019). Turkey in the Horn of Africa: Between the Ankara Consensus and the Gulf Crisis, CRU Policy Brief, Clingendael. Netherlands Institute of International Relations, May. Retrieved from: https://www.clingendael.org/sites/default/files/2019-05/PB_Turkey_in_the_Horn_of_Africa_May_2019.pdf
Vertin, Z. (2019). Toward a Red Sea Forum: The Gulf, the Horn of Africa, & Architecture for a New Regional Order, Brookings Doha Center Analysis Paper, Number 27, November, Brookings Institution. Retrieved from: https://www.brookings.edu/wp-content/uploads/2019/10/Red-Sea-Forum-English-Web.pdf
Wezeman, S.T. (2011). Israeli Arms Transfers to Sub-Saharan Africa, SIPRI Background Paper, Sweden: Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI). Retrieved from: https://www.sipri.org/sites/default/files/files/misc/SIPRIBP1110.pdf
Woo Edward.K. (2014). The JIIM Domain: Examination of U.S. Military Sustainment Assistance Following North Korean Regime Collapse, A thesis presented to the Faculty of the U.S. Army Command and General Staff College in partial fulfillment of the requirements for the degree, New York: New York University.
Zielińska, K. (2020). Israel’s Periphery Doctrine Prospects for Defining and Studying a Foreign Policy Practice, Politické vedy [online], Vol. 23, No. 2, Pp 219-245. Doi: doi.org/10.24040/politickevedy.2020.23.2.219-245 .
بحران پژوهی جهان اسلام
دوره 10، شماره 3 - شماره پیاپی 30
فصل پاییز
آذر 1402
صفحه 96-122

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار