فقه و بحران رقابت سیاسی در جهان اسلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، قم، ایران

چکیده

از میان بحران‌های سیاسی که در جهان اسلام وجود دارد، فقدان دموکراسی و میل به اقتدارگرایی در صدر آن‌ها قرار دارد. گذشته از علل و عوامل جامعه شناختی که در باره آن ذکر می‌کنند، اما به نظر می‌رسد عدم تحلیل جوهره آن در سایه اندیشه دینی مزید بر علت شده است. دموکراسی متعلق به غرب و استقبال از آن در جهان اسلام نیازمند بازسازی آن بر مدار نص است. این‌که ساختار باید از اقتدارگرایی به در آید و نقش مردم در زندگی سیاسی افزایش یابد، مهم است اما آنچه مورد غفلت قرار می‌گرفت پرداختن به جوهره دموکراسی یعنی رقابت سیاسی است که بدون آن اساساً دموکراسی بی‌معنا می‌شود. آنچه به دموکراسی هویت می‌بخشد و آن را از ساختار اقتدارگرایی جدا می‌سازد، رقابت سیاسی است و نه مشارکت سیاسی؛ ممکن است در نظامی اقتدارگرا مشارکت افزایش یابد و حاکمیت با رأیی بالا بر سر قدرت بماند؛ اما همچنان بر وجه اقتدارگرایی خود باقی بماند. از دهه 1920م که از آن به بهار استقبال از دموکراسی در جهان اسلام یاد می‌کنند تاملات زیادی در باره ابعاد مختلف دموکراسی از منظر اسلامی شده است، اما در باره جوهره آن که همان رقابت سیاسی است کمتر توجه شده است. این‌که موضع اندیشه دینی در قبال این مفهوم چیست؟ و کدامیک از ابواب فقهی قادر به ضابط مند کردن آن در درون یک نظام سیاسی است؟ (مسأله و سؤال). از نظرگاه این مقاله باب سبق و رمایه می‌تواند مسیر چنین رقابتی را روشن سازد و قواعد اسلامی آنرا بیان کند (فرضیه). روش شناسی این مقاله، همان روش متداول موضوعات جدید فقهی است که بر اجتهاد حوزوی ابتناء دارد (روش شناسی). این بررسی نشان می‌دهد که فقه رقابت سیاسی را پذیرفته و برای آن قواعدی قائل است که عمل به آن‌ها می‌تواند چنین رقابتی را موجه سازد (یافته‌ها).‌

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Jurisprudence and the Crisis of Political Competition in the Islamic World

نویسنده [English]

  • Abdolvahab Forati
Assistant Professor of Political Science, Islamic Research Institute for Culture and Thought
چکیده [English]

Among the political crises that exist in the Islamic world, the lack of democracy and the desire for authoritarianism are at the top of them. Apart from the causes and sociological factors that they mention about it, it seems that the lack of analysis of its essence in the shadow of religious thought has become an additional cause. Democracy belongs to the West and its acceptance in the Islamic world requires its reconstruction on the basis of text. It is important that the structure should be removed from authoritarianism and the role of the people in political life should be increased, but what was neglected is dealing with the essence of democracy, i.e. political competition, without which democracy basically becomes meaningless. What gives democracy an identity and separates it from the structure of authoritarianism is political competition and not political participation; In an authoritarian system, participation may increase and the government with a high vote will remain in power, but it will still remain authoritarian. Since the 1920s, which is called the spring of welcoming democracy in the Islamic world, there have been many reflections on the various aspects of democracy from an Islamic perspective, but less attention has been paid to its essence, which is political competition. What is the position of religious thought regarding this concept? And which of the chapters of jurisprudence is able to regulate it within a political system? ( Issue ) . From the point of view of this article, the chapter on lessons learned can clarify the path of such a competition and explain its Islamic rules. (hypothesis). The methodology of this article is the common method of new jurisprudential subjects, which is based on the ijtihad of the seminary. (Methodology) This review shows that jurisprudence accepts political competition and assigns rules to it that can justify such competition. (findings)

کلیدواژه‌ها [English]

  • Jurisprudence
  • political competition
  • theory of games
  • lessons
  • rules of jurisprudence
قرآن کریم
بشیریه، حسین. (1387). گذار به دموکراسی. تهران: نگاه معاصر.
بهجت، محمد تقی. (بی تا). جامع المسایل. ج ۲، به نقل از سایت موسسه تنظیم و نشر آثار آیت‌الله العظمی بهجت.
بهشتی، سید محمد حسین. (1388). حزب جمهوری اسلامی: مواضع تفصیلی. دوره آثار، 18، تهران: نشر روزنه.
بهشتی، سید محمد حسین. (1390). حزب جمهوری اسلامی، گفتارها، گفتگوها، نوشتارها. تهران: نشر روزنه.
حر عاملی، محمد بن حسن. (1409ق). وسائل الشیعه،ج ۱۹، السبق و الرمایه. موسسه آل البیت علیهم السلام.
حقیقت، سید صادق. (1392). فقه سیاسی و دموکراسی. اندیشه سیاسی در اسلام، 2(4)، 71-35.
دلاوری، ابوالفضل. (1387). بررسی ریشه های خشونت و بی ثباتی در ایران. پایان نامه دکتری دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران.
خواجه سروی، غلامرضا. (1382). چارچوبی برای تحلیل رقابت و ثبات سیاسی با نگاهی به تجربه جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه دانش سیاسی، 3(3)، 116-85.
صاحب جواهر، محمد حسن بن باقر. (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. چاپ هفتم، ج۲۸، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
 صدر، سید محمد. (1420ق). ماوراء الفقه. بیروت: دار الاضواء للطباعه و النشر و التوزیع.
صفوی، سید حمزه. (1399). بحران‌های ژئوپلیتیکی غرب آسیا و شمال افریقا. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
طریحی، فخر الدین. (1416ق). مجمع البحرین. ج‌3،تهران: کتاب فروشی مرتضوی.
فیرحی، داود. ( 1391)، فقه و سیاست در ایران معاصر: فقه سیاسی و فقه مشروطه. تهران: نشر نی.
فیرحی، داود. (1393). فقه و سیاست در ایران معاصر: تحول حکومت داری و فقه اسلامی. تهران: نشر نی.
فیرحی، داود. (1397). فقه و حکمرانی حزبی. چاپ سوم، تهران: نشر نی.
کربلایی پازوکی، علی اکبر و سجادی فر، محمد. (1401). نوسازی رقابت سیاسی بر اساس مبانی و اصول رقابت سیاسی در بینش توحیدی امام خمینی (ره). فصلنامه پژوهش های انقلاب اسلامی، 11(1)، 55-35.
کرکی، علی بن حسین. (1412ق). جامع المقاصد. ج8، قم: موسسه آل البیت علیهم السلام.  
مبلغی، عبدالمجید. (1395). فقه و دموکراسی، بررسی تطبیقی مطالعات معرفت شناسی امکان تطبیق فقه مشروطه و دموکراسی مشورتی. مجله سیاست، 47(2)، 439-423.