بحران آب هیرمند و بازگشت طالبان به قدرت در افغانستان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری روابط بین الملل دانشگاه گیلان، ایران

چکیده

نوشتار حاضر در تلاش است تا مسأله هیرمند و قدرت‌یابی مجدد طالبان در افغانستان را مورد بحث و بررسی قرار دهد. در طی یک قرن اخیر افغانستان با احداث سدها و پروژه‌های آبی متعدد در مسیر هیرمند، حجم بیشتری از آب را مصرف کرده و میزان آب وارداتی به مناطق شرقی ایران از جمله سیستان را کاهش داده است. این مسأله در مواقع خشکسالی در بخش علیای رودخانه، کم آبی در مناطق شرقی ایران از جمله سیستان را تشدید کرده است و تهدیدات فراوانی را برای این منطقه در پی داشته است. با به قدرت رسیدن مجدد طالبان در افغانستان موضوع حقابه هیرمند همچنان از مسائل مهم در روابط تهران و کابل محسوب می‌شود. این گروه در مواقعی از فاکتور آب برای ایجاد فشار بر تهران جهت پیشبرد اهداف و سیاست‌های خود بهره‌برداری می‌کنند که این امر تهدیدی راهبردی برای جمهوری اسلامی محسوب می‌شود. لذا سؤال اصلی این است که با قدرت‌یابی دوباره طالبان در افغانستان، این گروه چه سیاستی را در قبال مسأله هیرمند دنبال می‌کند؟ فرضیه مقاله این است که «دلایل درهم تنیده‌ای همچون موقعیت بالادستی افغانستان، نیاز گسترده این کشور به منابع آبی، توسعه فعالیت‌های کشاورزی و سدسازی در خاک افغانستان و از سویی، نیاز طالبان به دولتی باثبات و کسب شناسایی بین‌المللی باعث شده است تا این گروه، ضمن در پیش گرفتن سیاست همکاری‌جویانه در قبال ایران، در مواقعی نیز از اهرم هیرمند جهت ایجاد فشار بر تهران برای کسب امتیاز و پیشبرد اهدف و سیاست‌های خود بهره ببرند که این امر می‌تواند تهدیدی زیست محیطی و امنیتی برای مناطق شرقی ایران از جمله سیستان ایجاد کند». نتایج حاصل از پژوهش نشان می‌دهد؛ موقعیت جغرافیایی افغانستان به عنوان کشوری بالادست، توسعه پروژه‌های آبی در خاک این کشور و همچنین نیاز طالبان به دولتی قانونی و کسب مشروعیت بین‌المللی سبب شده است تا مقامات کابل در کنار همکاری با مقامات تهران، در مواقعی از اهرم هیرمند به منظور دست‌یابی به اهداف و ارتقاء قدرت خود استفاده نمایند و از این طریق برای مناطق شرقی ایران تهدیدات زیست‌محیطی و امنیتی ایجاد نمایند. برای تحلیل داده‌های این پژوهش از روش تحلیل کیفی استفاده شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Hirmand Water Crisis and return of Taliban to Power in Afghanistan

نویسنده [English]

  • hamid dorj
PhD student in International Relations, University of Guilan, Iran
چکیده [English]

The present paper seeks to discuss the issue of Hirmand and the re-empowerment of the Taliban in Afghanistan. Over the past century, Afghanistan has consumed a larger volume of water and reduced the amount of water imported into the eastern regions of Iran, including Sistan, by constructing numerous dams and water projects along the Hirmand route. This issue has exacerbated dehydration in the eastern parts of Iran, including Sistan, in times of drought in the upper part of the river, and poses many threats to the region. With the Taliban regaining power in Afghanistan, the issue of Hirmand's Haqabah remains a major issue in Tehran-Kabul relations, with the group at times exploiting the water factor to put pressure on Tehran to advance its goals and policies, which this poses a threat to the Islamic Republic. The real question is, as the Taliban regains strength in Afghanistan, what policy will the group pursue on the Hirmand issue? The hypothesis of the article is that "intertwined reasons such as Afghanistan's upstream position, the country's extensive need for water resources, the development of agricultural activities and dam building in the Afghan territory, and on the other hand, the Taliban's need for a stable government and international recognition have caused this group, while pursuing a cooperative policy towards Iran, at times also to use the leverage of Hirmand. It can exert pressure on Tehran to gain concessions and advance its policies, which could pose an environmental and security threat to Iran's eastern regions, including Sistan". The results of the research show that Afghanistan's geographical position as an upstream country, the development of water projects in the country's territory, as well as the need of the Taliban for a legal government and international legitimacy have caused Kabul authorities to use Hirmand leverage in order to achieve their goals and enhance their power at times, thus providing for the eastern regions of Iran. Create environmental and security views. Qualitative analysis method was used to analyze the data of this study.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iran
  • Afghanistan
  • Taliban
  • Hirmand
  • hydropolitics
اخباری، ابوالفضل؛ اخباری، محمد؛ اسماعیل پور روشن، علی اصغر؛ رنجبر محسن و  باهک، بتول. (1399). تبیین نقش هیدروپلیتیک بر سیاست خارجی افغانستان و ایران (2015 الی 2019). فصلنامه نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 12(47)، 235-213.
اطاعت، جواد و ورزش. اسماعیل (1391). هیدروپولیتیک هیرمند: دلایل، آثار و پیامدها. فصلنامه پژوهش­های جغرافیای انسانی، 44(80)، 193-212.
اکبری، نرگس؛ مشهدی، علی و کاظمی­فروشانی، حسین. (1399). ابعاد حقوقی بهره­برداری از هیرمند. فصلنامه پژوهش حقوق عمومی، 22(68)، 324-291
امینی، اعظم؛ قریشی، سیده زهرا و میان‌آبادی، حجت. (1400). خوانش معاهده 1973 هیرمند با تمسک به اصول تفسیر کنوانسیون وین 1969. فصلنامه مدیریت آب و آبیاری، 11 (2)، 273-249
باقری، اسماعیل. (1401). ماهیت منازعات مرزی طالبان-ایران. فصلنامه مطالعات راهبردی جهان اسلام، 22 (89)، 136-107.
بوربور، مجتبی و عباسی، مصیب. (1400). تأثیر بحران هیدروپلیتیک بر زیست­پذیری مناطق جغرافیایی با تأکید بر جغرافیای مرزی ایران و افغانستان. فصلنامه نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 14(51)، 156-134.
حزباوی، خالد؛  شهابی، روح­الله؛ کریمی­فرد، حسین و عبدالخانی، لنا. (1401). نقش عوامل زیست محیطی بر امنیت جمهوری اسلامی ایران در دهه اخیر با تأکید بر رودخانه مشترک مرزی هیرمند. فصلنامه مطالعات سیاست بین‌الملل، 2 (3)، 37-9.
دهشیری، محمدرضا و حکمت آرا، حامد. (1398). دیپلماسی آب ایران در قبال همسایگان. فصلنامه سیاست‌های راهبردی و کلان، 6(24)، 616-596.
ستاره، جلال؛ پناهی، حمید و شیخی کوهسار، علی. (1393). بررسی اختلاف های مرزی ایران و افغانستان(مورد مطالعه: رودخانه هیرمند). فصلنامه علوم و فنون مرزی، 5(3)، 52-27.
شیخ­غفوری، هادی؛ ببری­گنبد، سکینه و دهشیار، حسین. (1390). تبیین غیرامنیتی سازی روابط ایران و افغانستان (دوره زمانی 2000 تا 2019). فصلنامه مطالعات بنیادین و کاربردی جهان اسلام، 2(4)، 48-25.
شفیعی، نوذر. (1402). از همکاری تا منازعه: تحلیلی بر روابط ایران و طالبان. فصلنامه رهیافت­های سیاسی و بین­المللی، 14(74)، 56-35.
طهماسبی، مریم؛ حاجی یوسفی، امیرمحمد و برزگر، کیهان. (1400). درهم تنیدگی عناصر منازعه و همکاری در حوزه آبریز هیرمند. فصلنامه سیاست جهانی، 10(36)، 184-157.
طیبی، سبحان و ابوالقاسمی، ساناز. (1402). دیپلماسی دفاعی اختلافات مرزی هیرمند و عدم پیروی معاهداتی. فصلنامه تمدن حقوقی، 6(15)، 106-95.
عباسی‌اشلقی، مجید و عنایت‌مهری، حسینعلی. (1400). بررسی تأثیر هیدروپلتیک هیرمند بر روابط سیاسی و امنیتی ایران و افغانستان 2018-2002. فصلنامه جامعه‌شناسی سیاسی ایران، 14 (16)، 1065-1029.
فروغی نعمت­اللهی، سید عباس؛ حسنی باقری، مهدی و شیخ­اویسی، محمود. (1392). تأثیر هیدروپلیتیک رودخانه مرزی هیرمند بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 5 (19)، 51-33.
قریشی، سیده زهرا؛ میان‌آبادی، حجت و پرورش‌ریزی، عاطفه. (1400). تحلیل ماتریس همبست تعاملات آب‌های فرامرزی در حوضه آبریز هیرمند. فصلنامه تحقیقات آب و خاک ایران، 52(1)، 300-271.
کامیاب، محمدحسن؛ موسوی­زاده، سید محمدحسین و بختیاری، حمید. (1400). دیپلماسی آب در مرزهای رودخانه­ای (مطالعه موردی: رودخانه مرزی هیرمند). دوفصلنامه قلمروهای جغرافیایی قرن جدید، 1(1)، 15-1
کاویانی­راد، مراد. (1384). مناسبات هیدروپولیتیک ایران و افغانستان. فصلنامه مطالعات راهبردی، 8(2)، 358-337.
گرگیج، فرهاد و خزایی، ضیاء. (1398). بررسی تأثیر هیدروپلیتیک هیرمند بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه تخصصی علوم سیاسی، 15(47)، 70-49.
لطفی، حیدر. (1394). تحلیل ژئوپلیتیکی روابط افغانستان و ایران؛ چالش­ها و فرصت­ها. پژوهشنامه خراسان بزرگ، 6 (91)، 75-57.
داودی، مائده؛ کیانی، داود و برزگر، کیهان. (1402). قدرت­یابی طالبان و رویکرد جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه مطالعات بنیادین و کاربردی جهان اسلام، 5(16)، 161-139.