بررسی مولفه‌های ژئوپلیتیکی مؤثر بر مناسبات اقتصادی کشورهای اسلامی (مطالعه موردی ایران و عراق )

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار جغرافیای سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیای سیاسی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

3 دکتری جغرافیای سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

مناسبات ژئوپلیتیکی بین کشورها در طی دهه‌های اخیر با حرکت به‌سوی مسائل اقتصادی تبدیل به مناسبات مبتنی بر مولفه‌های اقتصادی گردیده است. در این میان مناسبات ژئوپلیتیک میان کشورهای اسلامی و همسایه مبتنی بر چارچوب‌های خاص اسلامی و پیوستگی فضایی، اثرگذاری و اثرپذیری بالا و غیره تحت‌تأثیر بیشتر مولفه‌های ژئوپلیتیک اقتصادی است. باتوجه‌به این اهمیت، هدف مقاله حاضر درک مولفه‌های ژئوپلیتیک اقتصادی مؤثر بر مناسبات دو کشور برجسته در جهان اسلام به‌عنوان ایران و عراق است. تحقیق حاضر، با رویکرد توصیفی - تحلیلی و نیز بهره‌گرفتن از یافته‌های کتابخانه‌ای و پیمایشی به بررسی مهم‌ترین مولفه‌های مؤثر بر مناسبات ژئوپلیتیک اقتصادی دو کشور اسلامی عراق و ایران جهت کاهش تنش‌ها و چالش‌ها و افزایش همکاری و هماهنگی در جهان اسلام است. روش تجزیه‌وتحلیل باتوجه‌به ماهیت نخبه محوری جامعه آماری تحقیق از روش معادلات ساختاری با تأکید بر رویکرد حداقل مربعات جزئی است. نتایج یافته‌های میدانی تحقیق نشان داد که مولفه‌های ژئوپلیتیک اقتصاد اولیه در بخش برازش مدل ساختاری تحقیق در هر 4 شاخص مورد بررسی: آماره T: 29.2، ضریب مسیر، 0.510، ضریب تعیین، 0.891 و تناسب پیش‌بین با 0.335 از تأثیرگذاری بیشتری بر روی مناسبات ژئوپلیتیک اقتصاد این دو کشور اسلامی داشته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating the geopolitical components affecting the economic relations of Islamic countries (case study of Iran and Iraq)

نویسندگان [English]

  • Mohsen Janparvar 1
  • Zeynab Janfar Fakher 2
  • Sajed Bahrami Jaf 3
1 ferdowsi
2 Ferdowsi University
3 Ferdowsi University
چکیده [English]

In recent decades, geopolitical relations between countries have become relations based on economic components by moving towards economic issues. In the meantime, geopolitical relations between Islamic and neighboring countries are based on specific Islamic frameworks and spatial continuity, high impact and effectiveness, etc., are mostly influenced by economic geopolitical components. Considering this importance, the aim of this article is to understand the economic geopolitical components affecting the relations of two prominent countries in the Islamic world, Iran and Iraq. The current research, with a descriptive-analytical approach as well as taking advantage of library and survey findings, investigates the most important factors affecting the economic geopolitical relations of the two Islamic countries of Iraq and Iran in order to reduce tensions and challenges and increase cooperation and coordination in The world is Islam. According to the elite-oriented nature of the statistical research community, the method of analysis is structural equations with an emphasis on the partial least squares approach. The results of the field findings of the research showed that the geopolitical components of the primary economy in the fitting part of the structural model of the research in all 4 investigated indicators: T-statistic: 29.2, path coefficient, 0.510, determination coefficient, 0.891 and predictor fit with 0.335 of It has had a greater impact on the geopolitical relations of the economy of these two Islamic countries.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic world
  • Geopolitics
  • geoeconomy
  • relations
  • Iran
  • Iraq
ابراهیم­زاده، عیسی. موسوی، میرنجف و باقری کشکولی، علی. (1395). آمایش ژئوپلیتیکی و ژئوپلیتیک اقتصادی مناطق مرزی جنوب شرق کشور و راهبردهای توسعه آن مطالعه موردی: استان سیستان و بلوچستان. جغرافیا و توسعه، 4(42)، 26-1.
بهرامی جاف، محسن. (1401). طراحی الگوی مناسبات ژئوپلیتیکی ایران و آمریکا. (رساله منتشر نشده دکتری جغرافیای سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد). ایران.
پاسکال، لوور؛ و توال، فرانسوا. (1381). کلیدهای ژئوپلیتیک. ترجمه حسن صدوقی ونینی. تهران. انتشارت دانشگاه شهید بهشتی.
جان‌پرور، محسن. (1396). ژئوپلیتیک برای همه. تهران: نشر انتخاب؛
جعفری­نیا، عباس. (1399). بنیان‌های ژئوپلیتیکی روابط ایران با عراق نوین. نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 12(48)، 650-626
حافظ‌نیا، محمدرضا. (1385). اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک. چاپ اول. مشهد: انتشارات پاپلی.
حافظ­نیا، محمدرضا. (1396). اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک (همراه با تجدیدنظر و اضافات). مشهد: انتشارات پاپلی.
حافظ­نیا، محمدرضا. رشید، غلامعلی. پرهیزگار، اکبر و افشردی، محمدحسین. (1386). الگوی نظری طراحی راهبرد دفاعی مبتنی بر عوامل ژئوپلیتیکی. ژئوپلیتیک، 3 (2). 38-7.
حسین‌پور پویان، رضا. (1392). تبیین مؤلفه‌های جغرافیایی و ژئوپلیتیکی روابط در مناطق ژئوپلیتیکی. ژئوپلیتیک، 9(2)، 203-161.
حیدری نکو، سعید. (1390). نقش میدان‌های مشترک نفتی بر روابط ایران و عراق بعد از قطعنامه 598. پایان‌نامه منتشر نشده کارشناسی ارشد علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز. ایران.
خلیلی، محسن. حیدری، جهانگیر. صیادی، هادی و اصغری ثانی، حسین. (1392). مدل‌سازی ژنوم‌های ژئوپلیتیک تأثیرگذار بر سیاست خارجی ایران و عراق. مطالعات جهان اسلام، 1(3)، 44- 17.
دالبی، سیمون. اتو تایل، ژئاروید و روتلج، پاول. (1380). اندیشه‌های ژئوپلیتیک در قرن بیستم. ترجمه محمدرضا حافظ‌نیا و هاشم نصیری، انتشارات وزارت امور خارجه، تهران.
رشنو، نبی الله و حمیدی فراهانی، همایون. (1392). نگاهی به ژئوپلیتیک و دیپلماسی اقتصادی جمهوری اسلامی ایران. تهران: انتشارات مرکز ملی جهانی‌شدن.
طیبة، فواز. (2018). التطور التاریخی للعلاقات العراقیة الایرانیة وأفاقها المستقبلیة. مرکز بغداد، للدراسات و الاستشارات و الاعلام.
عزتی، عزت الله و ویسی، هادی. (1385). تحلیل ژئوپلیتیک و ژئواکونومی خط لوله گاز ایران هند. ژئوپلیتیک، 2 (2)، 45- 27.
کریمی­پور، یدالله. عزیزی، امیر حمزه. ربیعی، حسین و متقی، افشین. (1397). تبیین مؤلفه‌های اثرگذار بر پیوند استراتژیک کشورها مطالعه موردی: ایران و عراق. علوم جغرافیایی. 18(48)، 39- 21.
لوتوارک، ادوارد. (1990). از ژئوپلیتیک تا ژئواکونومی. ترجمه: محمدرضا حافظ­نیا و هاشم نصیری. تهران: دفتر مطالعات سیاسی بین‌المللی.
مجتهدزاده، پیروز. (1396). جغرافیای سیاسی و سیاست جغرافیایی. تهران: انتشارات سمت.
محمدی، حمیدرضا و احمدی، ابراهیم. (1395). تحلیل دوسطحی از ژئوپلیتیک واگرایی روابط ایران و پاکستان سناریوهای آینده این روابط و ارائه راهکارهای همگرایی. راهبردی سیاست، 5 (19)، 156- 129.
مختاری‌اشی، حسین. (1397). تبیین مفهوم ژئواکونومی (اقتصاد ژئوپلیتیکی) و توصیه‌هایی برای ایران. ژئوپلیتیک، 14(2)، 82- 56.
مویر، ریچارد. (1379). درآمدی نو بر جغرافیای سیاسی. ترجمه: دره میرحیدر و یحیی صفوی، انتشارات سازمان جغرافیای نیروهای مسلح، تهران.
هادی، ح. (1401). تحلیل ژئوپلیتیکی منابع جغرافیایی قدرت کشور عراق. (پایان‌نامه منتشر نشده کارشناسی ارشد جغرافیای سیاسی)، دانشگاه فردوسی مشهد. ایران.
هاشمی، سیدمصطفی. فرجی راد، عبدالرضا و سرور، رحیم. (1395). بررسی عوامل مؤثر ژئوپلیتیک عراق و تأثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران. تحقیقات سیاسی و بین‌المللی، 8(28)، 94- 63.
Blackwell, R. D. & Harris, J. M. (2016). War by Other Means: Geoeconomics and Statecraft, Cambridge. Harvard university press.
Kazi, A. (2007). End of Geopolitics and the Beginnings of Geopolinomics: the United States in Central and Southwest Asia. Presentation during the conference “The aspects of EU-Central Asia Relations,” April 27, 2007, Berlin, Germany. Embassy of Kyrgyz Republic and Akademikerbund, Hamburg e.V.
Luttwak, E (1993), The Endangered American dream, Newyork: Simon and Schuster.
Ó Tuathail, G; Dalby, S. and Routledge, P. (1998), The Geopolitics Reader, First
Published. London and New York: Routledge.
Rosecrance, R and Stein, A. (1973). Interdependence: Myth or Reality? World Politic XXVI.